Wielki Post – krótki czas wielkich przemian

Gdyby spojrzeć na kalendarz można odnieść wrażenie, że Wielki Post wcale nie trwa długo. To dość krótki czas, który jednak wnosi ogromne przemiany duchowe w życiu każdego katolika. Pozwala jak najlepiej przygotować się do najważniejszego wydarzenia chrześcijańskiego, czyli Świąt Wielkiej Nocy. I chociaż niesie ze sobą rozmaite zakazy i obostrzenia, tak naprawdę skłania do zadumy, pozwala na chwilę zatrzymać się w biegu i jeszcze lepiej zrozumieć sens wiary. Kiedy się rozpoczyna i ile trwa Wielki Post? Skąd wzięła się taka tradycja? Jeśli chcesz poznać odpowiedzi na te i inne pytania, pozostań przez chwilę z nami.

Jakie wydarzenie upamiętnia Wielki Post?

Na początek wyjaśnijmy, do czego nawiązuje Wielki Post. Dlaczego jest to takie ważne? Ponieważ wiele osób błędnie twierdzi, że jest to wspomnienie 40 dni przed śmiercią Jezusa. Zdecydowanie nie jest to prawdą. Wielki Post, owszem ma związek z 40 dniami, ale spędzonymi przez Chrystusa na pustyni. To właśnie wtedy Zbawiciel pościł i był kuszony przez szatana, lecz skutecznie mu się oparł. Do zmożonego głodem Jezusa podszedł szatan i zapytał, dlaczego nie zamieni kamieni w chleb, skoro jest synem Boga. Chrystus odpowiedział mu wówczas słowami: „Nie samym chlebem żyje człowiek, ale każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych”.

Kiedy rozpoczyna się i kończy Wielki Post?

Wielki Post rozpoczyna się w Środę Popielcową i trwa dokładnie 40 dni, chociaż kalendarz pokazuje 6 dni więcej. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ kościół katolicki wyłącza z Wielkiego Postu niedziele. Kończy się natomiast w pierwszy dzień Triduum Paschalnego, czyli Wieczorną Mszą Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek. Warto jednak pamiętać, że na początku chrześcijaństwa okres ten obejmował zaledwie jeden lub dwa dni. Bywało, że poszczono 40 godzin przed świętem Wielkiej Nocy. Czterdziestodniowy post zaczął obowiązywać dopiero na przełomie VI i VII wieku, kiedy tron stolicy piotrowej objął Grzegorz Wielki.

Co symbolizuje posypywanie głów popiołem w Środę Popielcową?

Powróćmy jeszcze na chwilę do Środy Popielcowej, czyli daty, która otwiera czas Wielkiego Postu. Jak doskonale wiesz, tego dnia podczas mszy w kościele ksiądz posypuje głowy wiernych popiołem. Rytuał ten ma wielowymiarowe znaczenie. Z jednej strony popiół symbolizuje kruchość ludzkiego życia, śmierć i przemijanie. Z drugiej – jest symbolem oczyszczenia. Co ciekawe, w dawnych czasach, obok piasku był używany do czyszczenia naczyń. Żeby było jeszcze bardziej interesująco, dodamy, że w Środę Popielcową gospodynie myły nim wszelkie naczynia tak, aby nie zostało w nich ani grama tłuszczu. W ten sposób przygotowywały dom do celebrowania postu jakościowego, czyli wykluczającego spożywanie mięsa.

Od kiedy obchodzi się Środę Popielcową?

Warto zaznaczyć, że w początkowych wiekach chrześcijaństwa popiołem posypywano jedynie głowy największych grzeszników. Z biegiem czasu do obrzędu przystępowali też zwykli ludzie, którzy chcieli przebłagać Boga za swoje grzechy. To z kolei doprowadziło do tego, że w latach 90. XI wieku, papież Urban II wprowadził tę praktykę jako powszechną w całym kościele. Ustalił ponadto, że popiół do posypywania głów osób zgromadzonych w świątyniach będzie pochodził ze spalania palm wielkanocnych z ubiegłego roku.

Wielki Post – dodatkowe nabożeństwa w kościele, czyli Gorzkie Żale i Droga Krzyżowa

W okresie Wielkiego Postu w kościołach odprawiane są dwa dodatkowe nabożeństwa: Gorzkie Żale oraz Droga Krzyżowa. Pierwsze z nich są typowo polskie i słabo znane poza granicami naszego kraju. Są oparte na motywach Jutrzni i składają się z trzech części, z których każda jest poprzedzona Pobudką zwaną też Zachętą. Gorzkie Żale zwykle są odprawiane w niedziele Wielkiego Postu. Na każdą z nich przypada jedna część nabożeństwa. Ponieważ składa się ono z trzech części, każdą z nich celebruje się dwukrotnie.

Droga krzyżowa to z kolei nabożeństwo wielkopostne o charakterze adoracyjnym. Jej zadaniem jest upamiętnienie Męki Chrystusa i jego ostatniej drogi wiodącej na krzyż. Składa się z 14 stacji, przy czym tylko 9 zostało opisanych w Piśmie Świętym. Stacje III, IV, VI, VII oraz IX zostały przekazane w Tradycji Chrześcijańskiej. Pamiętaj, że każda ze stacji nie tylko odtwarza ostatnie chwile z życia Jezusa, ale zachęca do rozważań na temat wiary, ponieważ niesie bogatą symbolikę, którą można dopasować do współczesnego życia człowieka.

Rekolekcje wielkopostne – czym są i dlaczego warto wziąć w nich udział?

Należy mieć na uwadze, że w okresie Wielkiego Postu, tuż przed Świętami Wielkiej Nocy w kościołach odprawiane są rekolekcje wielkopostne mające charakter parafialnych i otwartych. Oznacza to, że może w nich wziąć udział każdy wierny. Podczas odprawianych wówczas mszy świętych możesz pomodlić się wraz z innymi osobami zgromadzonymi w kościele, wysłuchać kazania głoszonego przez księdza oraz rozważań na temat wiary. W wielu parafiach duchowni dyskutują ze zgromadzonymi w świątyni wiernymi. W czasie rekolekcji wielkopostnych możesz przystąpić do sakramentu pokuty oraz sakramentu eucharystii.

Świątynia w czasie Wielkiego Postu – jak wygląda

A jak wyglądają msze odprawiane podczas Wielkiego Postu? Poza niedzielnymi, których Wielki Post nie obejmuje, są one bardziej ascetyczne niż te, celebrowane przez pozostałe dni w roku. Zabrania się śpiewania „Alleluja” oraz hymnu „Chwała na wysokości Panu”. Instrumenty muzyczne ogranicza się do minimum. Ważne jest, aby wyciszyć liturgię i podporządkować ją pokutnemu charakterowi. Rzadko odzywają się dzwony. Zabrania się też ozdabiania ołtarza kwiatami. W wielu świątyniach na środku ustawia się krzyż, przy którym wierni mogą uklęknąć i symbolicznie go ucałować. Kapłan zakłada szaty w kolorze fioletu uważanego za symbol pokuty i żałoby.

Modlitwa w czasie Wielkiego Postu – obowiązek każdego katolika

O tym, że okres Wielkiego Postu jest szczególnym czasem dla Katolików, nie trzeba nikogo przekonywać. To czas pokuty i nawrócenia. Z tego względu duchowni zalecają, aby przez 40 dni poprzedzających Wielkanoc szczególnie skupić się na modlitwie. Ważne jest, aby odmawiać ją codziennie. Do klasycznych modlitw można dołączyć te, które są ściśle związane z czasem Wielkiego Postu oraz męką Jezusa. Na szczególną uwagę zasługują rozważania Drogi Krzyżowej, na które z pewnością należy wygospodarować czas. Doskonale sprawdzi się koronka w oparciu o stacje drogi krzyżowej. Ważne jest przy tym, aby modlitwa miała w pełni duchowy wymiar i płynęła prosto z serca. W ten sposób pozwoli jeszcze lepiej zrozumieć tajemnicę Zmartwychwstania i Zbawienia.

Jałmużna i powstrzymanie się od hucznych zabaw

Co oprócz modlitwy możesz jeszcze praktykować w Wielki Post? Oczywiście jałmużnę. Pamiętaj jednak o tym, aby ofiarowując ją, szanować godność drugiego człowieka. Pomoc możesz nieść na różne sposoby: od wspierania organizacji dobroczynnych, przez opiekę nad osobami, które tego potrzebują, na dobrym słowie mówionym na co dzień kończąc. Dzięki temu będziesz podążać drogą wyznaczoną przez Jezusa i wypełnisz Jego naukę zachęcającą do miłowania bliźniego. Pamiętaj też o tym, że kościół katolicki zaleca powstrzymywanie się od uczestnictwa w hucznych zabawach. Oczywiście możesz spotykać się ze znajomymi i rodziną, ale ważne jest, aby były to spotkania kameralne.

Co oznacza post jakościowy i ilościowy? Kiedy należy go przestrzegać?

W Wielkim Poście należy również przestrzegać postu. Dziś ma on naprawdę ograniczony charakter. Obecnie post ścisły, czyli ilościowy i jakościowy obowiązuje w Środę Popielcową oraz Wielki Piątek. W pozostałe sześć piątków wierni powinni przestrzegać postu jakościowego. Być może zastanawiasz się, jaka jest różnica między postem ilościowym i jakościowym. Pierwszy przewiduje jedynie 3 posiłki dziennie, przy czym jeden do syta. Drugi – wyklucza potrawy mięsne. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby pościć w inne dni – jeśli masz ochotę podjąć takie wyzwanie.

W jakim celu przestrzega się reguł Wielkiego Postu?

Być może niektórzy wierni zadają sobie pytanie, po co są wyrzeczenia w okresie Wielkiego Postu? Spieszymy więc z odpowiedzią. Mają one naprawdę solidną, duchową podstawę. Modląc się, poszcząc i powstrzymując od rozrywek, przede wszystkim masz więcej czasu na rozważania tajemnic wiary i zyskujesz większe skupienie. Dzięki temu lepiej pojmujesz sens nie tylko postu, ale także Misterium Paschalnego i roli, jaką ukrzyżowanie Jezusa odegrało dla ludzkości. Przyznasz, że naprawdę warto podjąć wyzwanie i jak najlepiej przestrzegać zasad Wielkiego Postu? W obliczu wieczności to naprawdę niewiele, a może stać się milowym krokiem do Zbawienia.

Wielki Post przed laty – o wiele bardziej restrykcyjny

Co ciekawe, przed laty reguły rządzące czasem Wielkiego Postu były o wiele bardziej surowe. Spożywanie mięsa było zabronione nie tylko przez kilka, ale przez całych 40 dni. Zasady przestrzegano do tego stopnia, że patelnie wynoszono na strychy albo do ogrodów. Z posiłków eliminowano też cukier, miód i nabiał. Na stołach królowały więc śledzie, chleb, gotowane ziemniaki, brukiew, suszone śliwki i gotowana kapusta. Ciekawostką jest, że w czasie panowania Bolesława Chrobrego za złamanie zasad Wielkiego Postu wyznaczano karę w postaci… Wyłamania zębów.

Co oprócz jedzenia?

Na tym jednak nie koniec, ponieważ w pierwszy dzień Wielkiego Postu chowano także wszelkie instrumenty. Zabronione było granie skocznych utworów. Dopuszczano wyłącznie melancholijne dumki oraz nokturny. Rezygnowano ponadto z kolorowych strojów, zastępując je skromnymi ubraniami w ciemnych kolorach. Co więcej, post dotyczył również dzieci. Na ten czas zabierano im większość zabawek – pozostawiano jedynie te najbardziej zniszczone. A na dobranoc, zamiast bajek, opowiadano im żywoty świętych.

Papież Franciszek zwykł mawiać, że Wielki Post nadchodzi, aby nas opatrznościowo obudzić, przebudzić nas z letargu, z ryzyka pogrążania się w inercji. Podążaj jego słowami i zrób wszystko, aby jak najlepiej przygotować się na nadejście Wielkanocy. To najważniejsze święto dla każdego katolika – również dla Ciebie, więc nie może być mowy o żadnych kompromisach.